Uzmanlar arasında, Orta Asya ülkelerinin Rusya’nın Ukrayna’yı işgali nedeniyle Batı tarafından uygulanan yaptırımlardan kaçmasına yardım ettiği görüşü güçleniyor.
Ukrayna’daki savaş, iklim değişikliği, COVID-19’un uzun süreli etkileri ve çok sayıda yerel ve uluslararası faktör dünya genelinde birçok ekonomiyi hırpaladı. Almanya bunlardan biri.
Fakat bazı ülkeler bu kötü durumu avantaja çevirmiş gibi görünüyor.
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’nın (EBRD) son raporuna göre, özellikle Orta Asya ekonomileri 2023’ün ilk yarısında baş döndürücü bir büyüme kaydetti.
Tacikistan bu yıl beklenen yüzde 7,5’lik GSYH büyümesiyle başı çekerken, onu Özbekistan (yüzde 6,5), Kazakistan (yüzde 5) ve Kırgızistan (yüzde 4,6) takip ediyor.
Bu ülkelerin başarılarında Çin ekonomisinin pandemiden sonra canlanması büyük rol oynasa da King’s College Rusya Enstitüsü’nden Dr. Anna Matveeva “bariz bir örneğe” işaret ediyor: Moskova’nın Ukrayna’yı işgali.
Euronews’e konuşan Matveeva, bunun “Rusya [ve] Belarus vatandaşlarının… Batı yaptırımlarından kaçınmak amacıyla paralarını ve işlerini Orta Asya’ya taşımalarına” neden olduğunu, “tüketimi” ve “sofistike hizmetlere olan talebi” artırdığını söyledi.
Matveeva, Rus şirketlerinin özellikle Kazakistan ve Kırgızistan’a taşındığını, “coğrafi ve kültürel yakınlığın” süreci çok daha kolay hale getirdiğini ekliyor.
Matveeva ayrıca bu iki ülkenin Rusya, Belarus ve Ermenistan’la birlikte ortak pazarlar, uyumlu düzenlemeler ve serbest ticaret bölgeleri aracılığıyla ekonomik entegrasyonu kolaylaştıran Avrasya Ekonomik Birliği’ne üyeliğine de dikkat çekiyor:
“İnsanların tercihi kesinlikle Batı Avrupa ya da Amerika Birleşik Devletleri’ne gitmek. Ancak Orta Asya’da olmanın bazı avantajları var. Bunlardan biri, insanların gelip gidebilmeleri – ille de kalıcı olarak göç etme kararı vermek zorunda olmamaları.”
Kesin rakamlara ulaşmak kolay olmasa da Şubat 2022’de savaşın patlak vermesinden bu yana yüz binlerce Rus vatandaşının ülkeyi terk ettiği düşünülüyor.
Bunlardan bazıları iş bulamadığı ya da oturma izni alamadığı için geri dönmek zorunda kaldı.
Bunun yanında Rusya Orta Asya’dan da büyük bir göç dalgası alıyor.
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’nın (EBRD) eylül raporuna göre, bölgeden Rusya’ya göç eden işçiler, geldikleri ülkelere para gönderdikleri için ekonomik büyümeye katkıda bulunuyor.
Rapora göre bu para akışı Orta Asya’daki “çalışma çağındaki nüfusun göçünü önemli ölçüde telafi ediyor” ve milyonlarca kişi Rusya ekonomisinin inşaat, tarım ve otelcilik gibi düşük ücretli sektörlerinde çalışma eğiliminde.
Yine de bu hızlı büyüme bazı kusurlara da sahip.
Uzmanlar arasında, Orta Asya ülkelerinin Rusya’nın Ukrayna’yı işgali nedeniyle Batı tarafından uygulanan yaptırımlardan kaçmasına yardım ettiği görüşü güçleniyor.
Ağustos ayında Euronews’e konuşan Tom Keatinge, yaptırım uygulanan Batılı ürün ve emtiaların Kazakistan ve Hindistan gibi üçüncü ülkelere ithal edilip daha sonra Rusya’ya yeniden ihraç edildiğini vurguluyor.
Keatinge, “Bu durum yaptırımlarla alay etmek anlamına gelmiyor, ancak kısıtlamaların düzgün bir şekilde uygulandığından emin olmayı kesinlikle çok daha zor hale getiriyor” diyor.
REKLAMBağımsız bir Avrupa düşünce kuruluşu olan Bruegel’in verileri, Rusya’nın şubat ayındaki işgalinden sonra yaptırım uygulanan Batı mallarının Kazakistan’a ithalatının büyük ölçüde arttığını gösteriyor.
Kısıtlanan bu ürünler arasında elektrikli makineler ve parçaları, aletler ve aparatlar ve ulaşım ekipmanları yer alıyor.
Orta Asya Analitik Raporlama Bürosu’nun verilerine göre, Ocak ve Ekim 2022 arasında Kazak şirketleri Rusya’ya 549 milyon euronun üzerinde elektronik ve cep telefonu ihraç etti; bu rakam 2021’in aynı dönemine kıyasla 18 kat daha fazla.
Yeni olmaktan çok uzak olan bu tür bir ticaret aslında Soğuk Savaş döneminde Sovyetler Birliği’ne (SSCB) benzer şekilde ambargo uygulandığı zamanlarda ortaya çıkan rotalara kadar uzanıyor.
Ayrıca Matveeva, Moskova’nın “yaptırımların etrafından dolaşmanın başka yollarını” bulduğunu ve “Avrupa’dakiler de dahil olmak üzere dünya çapında pek çok ülkenin bu işe dahil olduğunu” söylüyor.
REKLAM“Yaptırımlar [Orta Asya’da] genellikle oldukça etkisiz ve anlamsız olarak görülüyor” diyen Matveeva, “Bu, Rusya’nın Ukrayna’da yaptıklarından herkesin hoşlandığı anlamına gelmiyor. Ancak Batı’nın tepkisi uygun görülmüyor.” yorumunda bulunuyor.
Ukrayna savaşının bölge üzerindeki ekonomik etkisi büyük ölçüde olumlu olsa da, akademisyen “Orta Asyalıların pek de memnun olmadığı şeylere” işaret ediyor.
Genel tabloya bakıldığında, yaptırımların Orta Asya’nın mal ihraç etme ve taşıma kabiliyetini etkilediğini belirten akademisyen, çoğu güzergahın Rusya topraklarını içerdiğini belirtiyor.
Özellikle Kazakistan, Ukrayna’nın Karadeniz’deki Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu terminaline olası insansız hava aracı saldırılarından endişe duyuyor ki bu da petrol ihracatını sekteye uğratabilir.
“Rusya’ya zarar verme arayışındaki Batı’nın, bunun başka pek fazla seçeneği olmayan diğer ülkeler için ne anlama geldiğini düşünmesi gerekiyor diyen Matveeva ekliyor: “Batı’nın baskısı yabancılaştırıcı bir etki yaratıyor ve aslında hiç olmayan Batı karşıtı duyguları arttırıyor.”